Konstanty Rokicki, fot. domena publiczna

18 lipca 1958 roku zmarł Konstanty Rokicki, polski konsul w Bernie, który odegrał wielką rolę w ratowaniu Żydów podczas Holokaustu. Jego działania w ramach Grupy Ładosia polegające na fałszowaniu paszportów latynoamerykańskich, umożliwiły ocalenie co najmniej kilkuset osób. Choć Rokicki umarł w zapomnieniu i nędzy, to od kilku lat jest Sprawiedliwym wśród Narodów Świata, a jego odnowiony grób odsłonił w 2018 roku prezydent Andrzej Duda. 

Akcja paszportowa 

Konstanty Rokicki (1899–1958), urodzony w Warszawie, był polskim dyplomatą i weteranem wojny polsko-bolszewickiej. W latach 1939–1945 pełnił funkcję konsula w Bernie, gdzie wspólnie z Aleksandrem Ładosiem, Stefanem Ryniewiczem, Juliuszem Kühlem oraz żydowskimi działaczami Abrahamem Silberscheinem i Chaimem Eissem tworzył Grupę Ładosia. 

W latach 1941–1943 Rokicki, wraz z żydowskim dyplomatą Juliuszem Kühlem, wyprodukował kilka tysięcy nielegalnych paszportów Paragwaju, które służyły jako dokumenty ochronne dla Żydów uwięzionych w gettach okupowanej przez Niemców Polski.  Dyplomaci z Berna osobiście przekupywali honorowego konsula Paragwaju, notariusza Rudolfa Hügliego, by uzyskać czyste formularze paszportów, które następnie Rokicki wypełniał nazwiskami polskich Żydów. Listy beneficjentów i ich zdjęcia były przemycane między Bernem a okupowaną Polską dzięki sieci żydowskich organizacji, takich jak Agudat Yisrael i RELICO, kierowanych przez Chaima Eissa i Abrahama Silberscheina. Paszporty Paragwaju miały szczególną wartość, ponieważ w 1944 roku, pod naciskiem Polski i Stolicy Apostolskiej, Paragwaj tymczasowo uznał ich ważność.

Paszporty życia

Akcja paszportowa, wspierana finansowo i politycznie przez rząd RP na uchodźstwie, polegała na fałszowaniu dokumentów państw latynoamerykańskich (Paragwaju, Hondurasu, Haiti, Peru). Twórcy Listy Ładosia, zamieszczonej na stronie paszportyzycia.pl, szacują, że grupa wystawiła od 8 do 10 tysięcy takich paszportów, które pozwoliły uratować od 2 do 3 tysięcy Żydów z gett w Polsce i innych krajach okupowanej Europy. Paszporty te, często przemycane do obozów, dawały posiadaczom szansę na uniknięcie deportacji do obozów zagłady. 

Jak podkreśla Jakub Kumoch, były ambasador RP w Szwajcarii i współautor „Listy Ładosia”, Rokicki zapisał się w historii jako wielki ratownik społeczności żydowskiej. Ręcznie wypełniał tysiące paszportów Paragwaju, co wymagało niezwykłej precyzji i odwagi, zważywszy na ryzyko związane z fałszowaniem dokumentów w neutralnej Szwajcarii. Poselstwo w Bernie, działające nieprzerwanie przez całą wojnę, było unikalnym miejscem w Europie, umożliwiającym realizację tej akcji dzięki neutralności Szwajcarii i obecności placówek dyplomatycznych krajów latynoamerykańskich.

Upamiętnienie po latach

Po wojnie Rokicki odmówił współpracy z komunistycznymi władzami Polski, co skazało go na życie w ubóstwie. Zmarł 18 lipca 1958 roku w Lucernie, w przytułku dla ubogich. Jego grób odnaleziono i odnowiono dzięki staraniom polskich dyplomatów. W październiku 2018 roku prezydent RP Andrzej Duda uczestniczył w uroczystości upamiętnienia Rokickiego na cmentarzu w Lucernie, gdzie w obecności ocalałych i ich rodzin, odsłonięto nowy nagrobek konsula. 

Fot. Karol Darmoros / Heschel Center News

„Działalność konsula Konstantego Rokickiego, który w czasie II wojny światowej wystawiał fałszywe paszporty, ratując setki Żydów na terenie okupowanej Polski, symbolizuje „jaśniejszą gwiazdę” wśród czerni rozpaczy tamtych lat” – mówił wówczas prezydent Andrzej Duda. 

W 2019 roku Instytut Jad Waszem przyznał Rokickiemu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, co było wynikiem starań konsula honorowego RP w Zurychu, Markusa Blechnera, oraz badań historyków i dyplomatów, w tym Jakuba Kumocha. Jednocześnie odmówiono uhonorowania ambasadora Ładosia i jego zastępcy Stefana Ryniewicza. Strona paszportyzycia.pl, będąca platformą Instytutu Pileckiego, gromadzi aktualne informacje o akcji, zawiera Listę Ładosia z ponad 3,2 tys. nazwisk osób, które otrzymały paszporty. 

Heschel Center News