16 października–2 grudnia 1981

16 października IV Plenum KC PZPR odwołuje ze stanowiska I sekretarza Stanisława Kanię. Jego miejsce zajmuje gen. Wojciech Jaruzelski, który od tej pory ma je łączyć z funkcjami premiera i ministra obrony narodowej. Katastrofalna sytuacja gospodarcza stale pogarsza nastroje społeczne, wybuchają niekontrolowane strajki. Wewnątrz „Solidarności” nasilają się ideowe podziały, podsycane przez SB, dążącą do rozbicia Związku. Inicjatywą mającą przełamać impas jest powołanie Społecznej Rady Gospodarki Narodowej – która ma skłonić rząd do przeprowadzenia reformy gospodarczej. Władza odrzuca ten projekt i podczas „spotkania trzech” (gen. Wojciecha Jaruzelskiego, Lecha Wałęsy i kard. Józefa Glempa) proponuje własny model współpracy, nieakceptowalny dla Związku. 2 grudnia resorty siłowe wkraczają do akcji, tłumiąc strajk okupacyjny w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarniczej w Warszawie.

Plakat przygotowany przez Zarząd Regionu NSZZ „Solidarność” Małopolska, nawiązujący do pacyfikacji WOSP w Warszawie.

Ze zbiorów Ośrodka KARTA

Z oświadczenia Komitetu Rady Ministrów ds. Związków Zawodowych:

Grupa negocjacyjna Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w czasie rozmów prowadzonych 15 października 1981 z zespołem roboczym Komitetu RM ds. Związków Zawodowych przedstawiła propozycję KK powołania Społecznej Rady Gospodarki Narodowej. [...] Komitet Rady Ministrów oznajmia, że tak sformułowanej koncepcji Rady nie przyjmie, ponieważ nie stanowi ona żadnej w ogóle platformy współpracy z władzami państwa. Jest natomiast zamachem na struktury państwa, zmierzającym w istocie rzeczy do obalenia istniejącego porządku konstytucyjnego i reguł ludowładztwa, cofnięcia demokratycznych przemian, jakie się dokonują i utworzenia w to miejsce totalitarnej dyktatury związku „Solidarność”.

Warszawa, 16 października 1981

[Rozmowy z rządem PRL. Negocjacje pomiędzy NSZZ „Solidarność” a rządem w dniach 15–18 października 1981, Warszawa 1998]

 

Grzegorz Palka, członek Prezydium Komisji Krajowej:

Najbardziej dokuczyła władzy idea Społecznej Rady Gospodarki Narodowej, czyli pomysł powołania do życia niezależnej struktury, którą Związek chciał wymusić na władzy przystąpienie do reformy gospodarki. […] [Chodziło o] wyegzekwowanie od rządu takich posunięć, które by ten zupełnie rozregulowany rynek utrzymały w jakimś takim stanie stabilności, do czasu rozstrzygnięć generalnych, strukturalnych.

Październik 1981

[Janina Jankowska, Portrety niedokończone. Rozmowy z twórcami „Solidarności' 1980–1981, Warszawa 2004]  

 

,

Władysław Frasyniuk, członek Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”:

Po Zjeździe ludzie spodziewali się szybkich i błyskotliwych sukcesów – takich, jak Sierpień i Porozumienia Gdańskie. Stało się wręcz przeciwnie. Nie było spektakularnego sukcesu, pogłębiał się kryzys gospodarczy. Na rynku brakowało towarów, nawet na pokrycie przydziałów kartkowych. Z każdym dniem pogarszała się sytuacja materialna ludzi.

Październik 1981

[Janina Jankowska, Portrety niedokończone…]

 

Żołnierze garnizonu lubelskiego w liście otwartym, po ogłoszeniu decyzji władz o przedłużeniu o dwa miesiące służby wojskowej żołnierzom mającym udać się do rezerwy:

My doskonale wiemy, w jakim celu zostajemy jeszcze dwa miesiące. [...] Władze łudzą się, że jako „niezarażeni Solidarnością” w razie rozruchów będziemy ślepo wykonywać rozkazy. Otóż oświadczamy, iż pomimo że do Związku należeć jeszcze nie możemy, całym sercem jesteśmy z Wami. Nie zamierzamy być bezwolnym narzędziem w rękach władzy. Oświadczamy, że nie zamierzamy walczyć z robotnikami. Chcemy i będziemy im służyć.

Lublin, październik 1981

[„Biuletyn Pism Związkowych i Zakładowych AS” nr 46/1981]

 

Z rozmowy telefonicznej:

Leonid Breżniew, I sekretarz KC KPZR:

Drogi Wojciechu, wysłaliśmy już do Ciebie oficjalne pozdrowienia, jednak chciałem również osobiście pogratulować Ci wyboru na I sekretarza KC PZPR. [...] Rozumiemy, że stoją przed Tobą bardzo trudne zadania, lecz jesteśmy pewni, że dasz sobie radę, że zrobisz wszystko, aby opanować nieszczęście, które zwaliło się na wasz kraj.

Wojciech Jaruzelski, I sekretarz KC PZPR, premier i minister obrony narodowej:

[...] Chcę szczerze powiedzieć, że zgodziłem się na to stanowisko po wewnętrznej walce i tylko dlatego, że wiedziałem, iż Wy mnie popieracie i że opowiadacie się za taką decyzją. W przeciwnym razie nigdy nie zgodziłbym się na to. [...] Zrobię, Leonidzie Iljiczu, wszystko, jako komunista i jako żołnierz, żeby było lepiej, żeby osiągnąć przełom w sytuacji kraju i naszej partii. [...] Będziemy szeroko włączać wojsko we wszystkie sfery życia kraju.

Moskwa–Warszawa, 19 października 1981

[Karnawał z wyrokiem. Solidarność 1980–81, Warszawa 2005]

Warszawa, 2 grudnia 1981. Pacyfikacja strajku w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarniczej. Fot. Marcin Jabłoński / Ośrodek KARTA

Konstantin Rusakow, członek Biura Politycznego KC KPZR do Ericha Honeckera:

Zjazd „Solidarności” otwarcie proklamował kontrrewolucję i program przejęcia władzy. Nawet po zjeździe „Solidarności” Kania nie przeciwstawił się kontrrewolucyjnym działaniom. Równocześnie zjazd ten wykazał ostateczne fiasko polityki kompromisów i ustępstw prowadzonej przez Kanię. Okazało się, że Kania stał się główną przeszkodą w podjęciu walki. [...] Zauważyliśmy w ostatnim czasie pewne różnice w postawie Kani i Jaruzelskiego wobec zasadniczej kwestii. Jaruzelski był w większym stopniu gotów zdecydowanie wystąpić przeciwko kontrrewolucji. Uwzględniając te różnice pomiędzy nimi, zaczęliśmy pracę z Jaruzelskim.

Moskwa, 21 października 1981

[Rozkaz: stan wojenny, „Karta” nr 23, 1997]

 

Z Wezwania Prezydium Komisji Krajowej do członków NSZZ „Solidarność”:

Prezydium Komisji Krajowej ocenia aktualną sytuację gospodarczą i społeczną kraju jako krytyczną. Z jednej strony – jest wiele spraw niezałatwionych, występuje wiele nieprawidłowości i prowokacji wywołujących powszechne oburzenie. Z drugiej strony – akcje protestacyjne przybrały charakter żywiołowy i niezorganizowany. Grozi to rozbiciem Związku i utratą poparcia społeczeństwa. […] Chcąc ratować to, co osiągnęliśmy jako Związek, oraz chcąc zachować możliwość dalszych przemyślanych i niesprzecznych z interesem całego społeczeństwa działań – wzywamy członków Związku do natychmiastowego zaprzestania akcji strajkowych.

Gdańsk, 27 października 1981  

[„Tygodnik Solidarność” nr 32/1981]

 

Zbigniew Bujak, członek Komisji Krajowej:

W Żyrardowie komuniści dążyli do wielkiej prowokacji. Miasto przez długi czas było stopniowo głodzone, brakowało tam już nie tylko takich rarytasów, jak jajka czy ser żółty, lecz wręcz chleba. Po kilku ostrzeżeniach zdesperowane włókniarki zastrajkowały. 

Październik 1981

[Janusz Rolicki, Zbigniew Bujak: Przepraszam za „Solidarność”, Warszawa 1991]

 

Zbigniew Romaszewski, członek Komisji Krajowej:

Co my mogliśmy ludziom powiedzieć? Żeby nie strajkowali? Co im mogliśmy za to dać? Nic, bo wszystkie rozmowy tkwią w martwym punkcie. My bijemy głową o mur i to wszystko. Kontynuowanie tej sytuacji, udawanie, że się porozumiewamy z władzą, doprowadzi w końcu do tego, że ci robotnicy ostatecznie się zdenerwują i nas przepędzą. I słusznie zresztą. Bo to jest wprowadzanie w błąd. Te rozmowy już od września nic nie dają, właściwie już sierpniowe rozmowy, które zostały zerwane przez władze, wykazały, że te władze nie mają minimalnej ochoty do porozumienia.

Jesień 1981

[Janina Jankowska, Portrety niedokończone…]

 

Jan Łabęcki, członek Biura Politycznego KC PZPR, na posiedzeniu Biura:

Trzeba rozważyć, jak „Solidarności” można dopomóc w rozbiciu jej – na wielką robotniczą i małą ekstremalną. W tym może pomóc Kościół. Powinniśmy poprzeć Wałęsę, a z takimi jak Bujak, Rulewski, Rozpłochowski w ogóle nie rozmawiać.

Warszawa, 10 listopada 1981

[Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a „Solidarność” 1980–1981, Londyn 1992]

 

Stanisław Ciosek, minister ds. związków zawodowych, w wypowiedzi, której treść ambasador NRD w Warszawie Horst Neubauer przesłał do Berlina:

Sytuacja zmieniła się zasadniczo w ostatnim czasie. Jestem optymistą, polska tragedia zmierza ku końcowi. Finał już się zaczął. Rozstrzygnięcie musi nastąpić w grudniu. Szkoła oficerów pożarnictwa [WOSP] zostanie opanowana przez milicję przy użyciu przemocy.

Mój optymizm opiera się przede wszystkim na postawie Związku Radzieckiego. Kierownictwo KPZR postanowiło zbilansować wymianę handlową z PRL na rok 1982. Jaruzelski [...] stoi teraz przed alternatywą: albo nie walczyć i wpędzić naród w katastrofę, albo uderzyć i otrzymać pomoc gospodarczą. Czy chce, czy nie chce – jest w końcu zmuszony do działania.

Warszawa, 1 grudnia 1981

[Rozkaz: stan wojenny, „Karta” nr 23, 1997]

 

Bronisław Geremek, doradca Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”:

Momentem decydującym, w którym zginęły obawy strony rządzącej, że konfrontacja może przynieść im klęskę, była WOSP. Akcja przeprowadzana wówczas była generalną próbą, to miała być odpowiedź, czy oni są w stanie przeprowadzić taką akcję, czy druga strona, strona solidarnościowa, strona społeczna, nie jest w stanie takiej akcji stawić czoła.

Warszawa, 2 grudnia 1981

[Karnawał z wyrokiem...]

 

Z relacji „Agencji Solidarność”:

Około godziny 10.00 oddziały ZOMO [...] staranowały bramę uczelni, forsując jednocześnie ogrodzenie kładkami przerzuconymi z odkrytych wozów bojowych. Akcję wspomagał helikopter, zrzucając kilkunastoosobowy desant MO, który wtargnął do szkoły z dachu oraz opancerzone wozy wyposażone w armatki wodne. [...]

Grupy szturmowe wyposażone w tarcze, długie pałki i pistolety gazowe, po wyważeniu wszystkich drzwi i wybiciu szyb w oknach, opanowały gmach uczelni. Według relacji strajkujących, od kilku funkcjonariuszy czuć było alkohol. Przemocy fizycznej nie stosowano. Uczestniczące w blokadzie siły wojskowe nie wzięły bezpośredniego udziału w akcji. Zgromadzonych w auli podchorążych, pracowników WOSP i wspomagających strajk otoczono, nie pozwalając zbliżyć się do okien, a następnie nakazano pojedyncze opuszczanie sali. Nikt nie stawiał oporu.

Warszawa, 2 grudnia 1981

[„Afisz. Gazeta Plakatowa NSZZ Solidarność Region Mazowsze” nr 3/1981]

Realizacja Ośrodka KARTA:Kwerendy – zespół

Wybór i opracowanie – Szymon Majcherowicz

Ikonografia – Ewa Kwiecińska

Koordynacja – Agnieszka DębskaOrganizacja – Izabela Kotapska, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

 

Cykl „Preludium Wolności” jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Ośrodka KARTA. Utwór powstał w ramach zlecania przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów zadań w zakresie wsparcia Polonii i Polaków za granicą w 2020 roku. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji i o posiadaczach praw.